„Profesor dr inż. Janusz Groszkowski – pierwszy polski elektronik”

Prof. dr inż. Janusz Groszkowski był nestorem polskiej radiotechniki, elektroniki, wychowawcą wielu pokoleń elektryków i elektroników, działaczem społecznym i państwowym, ale przede wszystkim był patriotą i Wielkim Człowiekiem – humanistą.

Urodzony 21 marca 1898 roku w Warszawie. Po zdaniu matury w Szkole Handlowej Zgromadzenia Kupców miasta Warszawy (1915) rozpoczął studia na utworzonej w tym samym roku Politechnice Warszawskiej. Dyplom inżyniera elektryka otrzymał w roku 1922, jako jeden z pierwszych jej absolwentów.

W czasie studiów został asystentem w Katedrze Miernictwa Elektrotechnicznego, a od roku 1922 prowadził wykłady na temat lamp katodowych, a następnie radiotechniki jako najmłodszy wykładowca Politechniki Warszawskiej (PW).

W roku 1924 został kierownikiem Laboratorium Radiotechnicznego PW. Jako oficer Wojsk Łączności prowadził równocześnie wykłady z radiotechniki w szkołach wojskowych. Na podstawie rozprawy "Metoda kompensacyjna kontroli stałości fali" otrzymał stopień doktora nauk technicznych (z wyróżnieniem) w roku 1928. W tym samym roku, po przeprowadzeniu venia legendi (odpowiednik habilitacji), objął Katedrę Radiotechniki na Wydziale Elektrycznym PW. Tytuł profesora nadzwyczajnego otrzymał w roku 1929, a następnie profesora zwyczajnego (1935). W roku 1933 został powołany na kierownika Studium Wojskowego PW, a w roku 1935 został dziekanem Wydziału Elektrycznego.

Równocześnie z pracą naukową i dydaktyczną w Uczelni prowadził intensywną działalność doradczą i organizacyjną. Zainicjował utworzenie pierwszego w kraju Instytutu Radiotechnicznego (1928), którym kierował również po jego przekształceniu w 1934 r. w Państwowy Instytut Telekomunikacyjny. Od roku 1934 był członkiem Tymczasowego Komitetu Doradczo-Naukowego przy Ministerstwie ds. Wojskowych. Od początku istnienia polskiej radiofonii brał udział w pracach Komisji Technicznej Polskiego Radia. Dzięki jego pracom stabilność polskich radiostacji należała wówczas do najlepszych na świecie.

Po 1 września 1939 roku otrzymał ze Sztabu Wojska Polskiego rozkaz ewakuacji (wraz z Państwowym Instytutem Telekomunikacyjnym) na wschód kraju. Do roku 1941 przebywał we Lwowie, gdzie zorganizował Katedrę Radiotechniki w instytucie Politechnicznym i został wykładowcą, skupiając wokół siebie liczne grono Polaków, którym zapewniał możliwie bezpieczne warunki pracy naukowej w okresie okupacji. Po powrocie do Warszawy wykładał w Państwowej Wyższej Szkole Technicznej, utworzonej za zgodą władz okupacyjnych w gmachach Politechniki, w której tajne wykłady odbywały się według programów przedwojennych. Brał czynny udział w ruchu oporu jako żołnierz Armii Krajowej, rozszyfrował układ sterowania niemieckich pocisków rakietowych V-2.

Prof. Janusz Groszkowski. Polak, który rozpracował tajną broń Hitlera (Eureka/Jedynka)

W roku 1945 objął ponownie wykłady z radiotechniki, a także z lamp elektronowych i techniki wysokiej próżni na Wydziale Elektrycznym PW, a następnie na Wydziale Łączności (później Elektroniki, a obecnie - Elektroniki i Technik Informacyjnych) Politechniki Warszawskiej, które prowadził aż do przejścia na emeryturę w roku 1968.

Był promotorem 33 doktorantów. Obok pracy na Politechnice Warszawskiej, kontynuował prace nad organizowaniem i rozwijaniem placówek badawczych, zwłaszcza w dziedzinie elektroniki. Był założycielem Zakładu Elektroniki przy PAN. Wchodził w skład rad programowych czasopism, naukowych, m.in. był redaktorem naczelnym wydawnictw periodycznych PAN: "Archiwum Elektrotechniki" (1952-1971) i "Nauka Polska" (1963-1971).

W roku 1972 został posłem na Sejm PRL VI kadencji i zastępcą przewodniczącego Rady Państwa. Bezskuteczność jego licznych interwencji poselskich u ówczesnych władz PRL w sprawach ludzi pokrzywdzonych, a także obserwacje sposobu działania sądów i prokuratury, skłoniły go najpierw do złożenia "Memoriału do Rady Państwa o postępowaniu organów wymiaru sprawiedliwości", a następnie do zrzeczenia się mandatu posła na Sejm i funkcji zastępcy przewodniczącego Rady Państwa (1976). Do życia publicznego powrócił na krótko w roku 1980 swoim słynnym przemówieniem o potrzebie odnowy moralnej, wygłoszonym na forum Zgromadzenia Ogólnego PAN. Był doradcą wielu środowisk ówczesnej "Solidarności".

W Jego dorobku naukowym znajduje się 16 patentów i 361 publikacji, a wśród nich wiele książek wydanych w kraju i za granicą. Jest autorem m.in. pierwszej w literaturze światowej monografii "Lampy katodowe oraz ich zastosowanie w radiotechnice" (1925), przetłumaczonej i wydanej 2 lata później we Francji.

W 1937 roku (wraz ze Stanisławom Ryżką) zastosował, jako pierwszy w świecie, katodę tlenkową w magnetronie, a 2 lata później skonstruował magnetron metalowy z obwodami wewnętrznymi i katodą tlenkową.

W latach 1932-1933 zajmował się nieliniową teorią generacji i stabilizacji drgań. Jego prace w tej dziedzinie wniosły istotny wkład do rozwoju elektroniki. Światową sławę przyniosła mu publikacja "The Interdependence of the Frequency Variation and Harmonic Content and Constant Frequency Oscillator" zamieszczona w "Proceedings of Institute of Radio Engineering" (1933), w której wyprowadził zależność zmiany częstotliwości drgań generatora od zawartości harmonicznych (zwaną równaniem Groszkowskiego). Podsumowaniem 30 lat pracy nad teorią generacji, a także wielu artykułów i książek z tej dziedziny, była monografia o światowym rozgłosie "Frequency of Self Oscillations" (1964).

Wczesne Jego zainteresowania techniką próżni dokumentuje pierwsza publikacja z tej dziedziny (1925). Późniejsze badania dotyczyły głównie miernictwa próżni. Szeroko cytowane są Jego prace poświęcone badaniom głowic jonizacyjnych do pomiaru niskich ciśnień gazu. Najważniejszą publikacją z tej dziedziny była "Jauge manometrique a collecteur extérieur pour pression trés bases" (1966). Opracowanie to otworzyło nowy rozdział w dziedzinie próżni i stało się impulsem wielu prac prowadzonych do dziś w czołowych laboratoriach Kanady, USA i Japonii.

Jest On także autorem pierwszej w Polsce monografii "Technika wysokiej próżni" (1948). W latach pięćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku, opublikował 4 następne monografie przetłumaczone na języki rosyjski i czeski.

Należał do wielu krajowych i zagranicznych towarzystw oraz instytucji naukowych. Był m.in. członkiem Akademii Nauk Technicznych (od 1936) oraz Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (od 1949), wiceprezesem (1956-1962), a w latach 1963-1972 prezesem PAN.

Był współzałożycielem Polskiego Towarzystwa Elektrotechniki Teoretycznej i Stosowanej (PTETiS). W roku 1962 otrzymał członkostwo honorowe PTETiS ( nr 2 ). Był członkiem (od 1919 roku), prezesem (1936-1937) i członkiem honorowym (nr 19, 1957) Stowarzyszenia Elektryków Polskich (SEP). Był również członkiem (od 1932) i członkiem dożywotnim (od 1971) IEEE (Institute of Electrical and Electronics Engineers), członkiem honorowym francuskiego Société des Électriciens et Électroniciens (od 1967), wiceprezesem Union Radio-Scientifique Internationale (1966-1972) oraz członkiem sześciu zagranicznych akademii nauk.

Jest laureatem Nagród Państwowych I stopnia (1951, 1955,1968) oraz specjalnej Nagrody Państwowej (1979), doktorem honoris causa Politechniki Warszawskiej (1962), Politechniki Łódzkiej (1964) i Politechniki Gdańskiej (1975). Był wielokrotnie odznaczany, w tym: Medalem i Krzyżem Niepodległości (1931), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1937 i 1955) i Złotym Krzyżem Orderu Virtuti Militari (1974).

Posiadał wiele odznaczeń, spośród których najwyżej cenił sobie Złoty Krzyż Virtuti Militari za udział w walce z okupantem.

Od młodych lat działał społecznie. W latach dwudziestych był współzałożycielem Warszawskiego Radioklubu. Był pierwszym prezesem Stowarzyszenia Elektryków Polskich, członkiem honorowym wielu zagranicznych stowarzyszeń naukowych.

Dorobek naukowy prof. J. Groszkowskiego obejmuje 361 publikacji i 16 chronionych patentami wynalazków.

Po przejściu na emeryturę nie zerwał kontaktów z Politechniką Warszawską. Jego więź ze środowiskiem akademickim w sposób szczególny objawiła się w latach 1980-81, kiedy stał się symbolem walki o etykę w pracy naukowej.

Profesor Janusz Groszkowski był człowiekiem niezwykłym i jednym z największych profesorów i nauczycieli. Cechowały Go wrażliwość i ciekawość oraz umiejętność integrowania poszczególnych dyscyplin naukowych, umiejętność syntezy wiedzy oraz zdolność wyciągania nowatorskich wniosków. Jak sam mówił:

– Nauka to nie samo zaspokajanie ciekawości i przenikanie tajemnic otaczającego nas świata, lecz także siła życiowa narodu, która w walce o byt decyduje bardziej stanowczo, niż każdy inny oręż.

Zmarł 3 sierpnia 1984 roku w Warszawie.

Jego imię nosi Wojskowy Instytut Łączności oraz Gmach Wydziału Elektroniki i Technik Informacyjnych PW.

PROFESOR jest także PATRONEM szeregu szkół w Polsce, zwłaszcza o profilu elektronicznym, m.in. Technikum Łączności w Warszawie (mieszczące się początkowo w Gmachu GUTM przy ul. Nowogrodzkiej 45, a obecnie jest częścią Zespołu Szkół na Saskiej Kępie (Al. stanów Zjednoczonych).

Do dziś pozostaje wzorcem moralnym.

(Zaczerpnięto z pracy: Pod red. J.S. Bobera i R. Z. Morawskiego: „Profesorowie i docenci Wydziału Elektroniki i Technik Informacyjnych Politechniki Warszawskiej 1951-2001”. Oficyna Wyd. PW, Warszawa 2001. ISBN 83-914580-3-2.  

A także m.in. 

https://zsl.waw.pl/o_szkole/patron-janusz-groszkowski/

* * *

Tak się złożyło, że po ukończeniu Technikum Łączności w 1956 r. zostałem zatrudniony na Politechnice Warszawskiej w Zakładzie Radiotechniki kierowanym przez PROFESORA i miałem dzięki temu stykać się z NIM wielokrotnie i poznać GO nie tylko jako światowej sławy naukowca, ale też CZŁOWIEKA, dla którego nie było różnicy czy ma do czynienia z wielkim naukowcem lub politykiem, czy też zwykłą sprzątaczką. Nigdy nie słyszałem JEGO podniesionego głosu czy „***” słów. Nawet, gdy na nie ktoś zasługiwał. JEGO osobowość promieniowała na współpracowników. W tamtych latach poznałem niejednego z nich – prof. Ryżkę, Słowikowskiego, Adamowicza, Litwina... Wyczuwało się w kontakcie z nimi coś z PROFESORA. 

Jak wspomniano wyżej, był przez pewien czas zastępcą przewodniczącego Rady Państwa. Bezskuteczność jego licznych interwencji poselskich u ówczesnych władz PRL w sprawach ludzi pokrzywdzonych, (m.in. w sprawie plagiatu pracy naukowej, a także obserwacje sposobu działania sądów i prokuratury, skłoniły go najpierw do złożenia „Memoriału do Rady Państwa o postępowaniu organów wymiaru sprawiedliwości”, a następnie do zrzeczenia się mandatu posła na Sejm i funkcji zastępcy przewodniczącego Rady Państwa (1976).

Władze PRL nie zapomniały Mu tego. Gdy zmarł w sierpniu 1984 r. nie było o tym wzmianki w PRL-owskiej prasie, Radiu i Telewizji. Niektórzy pracownicy Politechniki Warszawskiej dowiadywali się o tym dopiero po powrocie z urlopów!

 Uroczystości pogrzebowe odbyły się w Kościele Najświętszego Zbawiciela, a pogrzeb na Starych Powązkach.

Grób rodzinny Groszkowskich znajduje się przy głównej alei, ale z tyłu. Bezpośrednio przed nim znajduje się grób Grzegorza Przemyka i jego Mamy Barbary Sadowskiej. Tak się złożyło, że podczas uroczystości pogrzebowych PROFESORA właśnie przed grobem Grzegorza Przemyka stała z wieńcem delegacja Rady Państwa PRL...

K. Sadowski